بعد از انتشار آلبوم «رگ خواب»، نقد مفصلی بر آن نوشتم و به بررسی یک به یک ترانه های محسن یگانه در آن آلبوم پرداختم. در پایان آن یادداشت، پیش بینی کرده بودم که با توجه به روندی که محسن یگانه در ترانه سرایی طی کرده، احتمالاً شاهد یک جهش خیره کننده در سطح ترانه های آلبوم بعدی او خواهیم بود. متأسفانه این اتفاق رخ نداد و اگرچه ترانه های آلبوم حباب در مجموع قوی تر از کارهای سابق یگانه بود، ولی این پیشرفت در حد یک جهش فوق العاده نبود. هنوز هم مانند دو آلبوم قبلی یگانه، ترانه ها در سطحی نازل تر از ملودی ها و صدای فوق العاده ی این خواننده قرار دارد. به شدت معتقدم برای حل این معضل، محسن یگانه چاره ای جز مطالعه ی اصولی و علمی ندارد. پیشرفت یگانه به عنوان یک موزیسین خود به خود اتفاق نیفتاده. قطعاً مطالعه و هم نشینی با بزرگان این عرصه او را به موقعیت امروز رسانده است. چرا این مطالعه و سخت کوشی نباید در شعر اتفاق بیفتد؟ برای خواننده ای که آلبوم به آلبوم ملودی های بهتری ساخته و تنظیم و وُکال و صدابرداری هایش با یک سیر منطقی و مداوم در مسیر پیشرفت بوده، شاید ساده ترین پیشنهاد برای از بین رفتن ضعف ترانه هایش استفاده از سایر ترانه سرا ها باشد؛ ولی من به شخصه به شدت با این پیشنهاد - حداقل در مقطع زمانی کنونی - مخالفم و به دو دلیل عمده که در ذیل بیان شده معتقدم تنها راه چاره برای یگانه این است «مطالعه، مطالعه و مطالعه»:
1. چیزی که در چند سال اخیر محسن یگانه را از دیگران متمایز کرده، هماهنگی ملودی و ترانه است. این جمله با آنچه در بالا گفته شد در تناقض نیست؛ چرا که منظور از هماهنگی، هم سطح بودن نیست. متأسفانه آفتی که این روز ها به شدت بازار موسیقی ما را رنج می دهد، جدا شدن ترانه سراها و آهنگسازهای ما است. رابطه ی بین ترانه سرا و آهنگساز از حالت هنری خارج شده و کاملاً شکل و شمایل کاسب مسلکانه به خود گرفته است. این نوع رابطه ی مسموم و مبتذل باعث شده شعر و ملودی در دو دنیای کاملاً متفاوت ساخته شود. انبوه ترانه هایی که این روز ها در بحر «مفاعیلن مفاعیلن» نوشته می شود، بازخوردی از همین رویه است. آهنگساز کورکورانه می سازد و ترانه سرا کورکورانه می نویسد و نتیجه ی این ناهماهنگی ها همین می شود که مخاطب به وضوح ساختگی بودن آثار اخیر موسیقی مملکت را حس می کند. محسن یگانه شاید یکی از معدود خواننده هایی ست که خود را از این آفت همه گیر جدا ساخته و مخاطب با گوش دادن به آثارش می تواند حس کند که شعرها و ملودی ها هماهنگ با هم شکل گرفته اند. نه شعر به دنبال ملودی می دود و نه ملودی به دنبال شعر. ترانه های یگانه پر است از وزن ها و بحرهای مختلف و ترکیب های هجایی متنوعی که یک ترانه سرا نمی تواند مستقل از آهنگساز، ریسک ساختن آن ها را به جان بخرد؛ چرا که ممکن است ترانه اش تا ابد به فروش نرسد. تا زمانی که روابط بین ترانه سرا و آهنگساز تا این حد مسموم است، اگر یگانه هم سراغ ترانه سراهای دیگر برود احتمالاً یکی می شود مثل بقیه.
2. اگر می گویم یگانه برای حل مشکلات ترانه هایش بهتر است مطالعه کند، دلیل دومی هم وجود دارد و آن اینکه اگر قرار باشد یگانه با سطح سوادی که امروز از ادبیات دارد به سراغ ترانه سراهای حرفه ای برود، طبیعتاً یا کورکورانه و بدون فهم ترانه انتخاب خواهد کرد یا ترانه ای انتخاب خواهد کرد که در سطح ترانه های خودش باشد و نه بیشتر؛ چرا که از دنیای فراتر از دنیای خود با خبر نیست. بنابراین حتی اگر قرار باشد یگانه با دیگران همکاری کند باز هم بهتر است این همکاری موکول شود به زمانی که سطح سواد ادبی خود را افزایش داده است، آن هم بسیار زیاد.

ایرادات عمده ای که در ترانه های آلبوم حباب به چشم می خورد ایراداتی هستند که از اول با یگانه همراه بوده اند و هیچ گاه ترانه های او را ترک نکرده اند. که مسلماً دلیل این همه تکرار این ایرادات چیزی جز این نیست که هنوز یگانه اراده ی لازم برای بهتر شدن در ترانه سرایی را ندارد. با امید به اینکه چنین اراده ای برای او محقق شود به بررسی برخی از ایرادات همیشگی ترانه های یگانه می پردازم:
• تغییر فضاهای ناگهانی مشکلی بوده که همیشه در ترانه های یگانه دیده می شده و در این آلبوم هم پابرجاست. اینکه در یک ترانه ناگهان فضای عاشقانه ی محض تبدیل به یک فضای واسوخت می شود و یا فضای زبانی روشنفکرانه ناگهان جایش را به فضای عامیانه محض می دهد اصلاً قابل پذیرش نیست. نمونه ی بارز چنین ناهماهنگی هایی در آلبوم «رگ خواب» و ترانه ی «یک آسمون آبی» دیده می شود. جایی که ترانه با تعابیر شاعرانه و روشنفکرانه آغاز می شود و ناگهان فضای عامیانه بر ترانه غالب می شود. یا ترانه ی فوق العاده ی «حباب» که در ترجیع بند ناگهان نوع جهان بینی شاعر و فضای زبانی شعر تغییر ناخوشایندی پیدا می کند. (ایرادات ترجیع بند حباب یکی - دو تا نیست. در ادامه بیشتر بحث خواهد شد). البته بر خلاف باور عامه ی مردم، فضای عامیانه به خودی خود اصلاً ضعف نیست، کما اینکه آثار فاخری از شاملو و دهخدا در کوچه بازاری ترین تعابیر و فضاهای ممکن ساخته و پرداخته شده اند. ولی آن چه مهم است یکدستی فضا و حفظ یکپارچگی زبانی در بدنه ی یک اثر ادبی ست. این یکدستی در ترانه های «دوستت دارم» و «هوایی شدی» به خوبی رعایت شده. اگرچه شاید مخاطب عادی این دو ترانه را ضعیف قلمداد کند ولی حقیقت این است که این دو ترانه کاملاً یکدست و سالم هستند و اگر قوی نباشند، قطعاً ضعیف هم نیستند.
• مشکل بعدی حشوهایی ست که مکرراً در کارهای یگانه به تبعیت از ملودی شکل می گیرد. متأسفانه این مشکل بارها تکرار شده و ذکر مثال های آن واقعاً از حوصله ی این مطلب خارج است. فعلاً فقط می خواهم صادقانه از محسن یگانه درخواست کنم با وسواس بیشتری کلمات را انتخاب کند. در ادبیات هر کلمه یک فرصت غیرقابل برگشت است که باید بار گرانی را بر دوش بکشد و هرگز نباید به آسانی از دست برود. قیدها، شناسه ها، صفات و حتی حروف ربط و حروف اضافه، بارها بی دلیل در ترانه های یگانه استفاده شده اند. طی مطلبی مفصل که فعلاً آن را منتشر نکرده ام تعداد بی شماری از حشوهای محسن یگانه را جمع آوری کرده ام.

به این بیت از تک آهنگ قلب یخی توجه کنید:
" با اینکه زندگی باهام خوب تا نکرد / نبودن تو رو از من جدا نکرد
ویلون کوچه هام دنبال کی برم / چون بعد تو همش فکر مقصرم "
«با اینکه» در مصرع اول و «چون» در مصرع چهارم، حشو قبیح است و اصلاً معنای بیت را دچار سردرگمی کرده است. از این دست حشوهای ضربه زننده که نقشی جز پر کردن جاهای خالی ملودی ندارند و به رساندن مفهوم ضربه می زنند در کارهای یگانه بسیار زیاد دیده می شود و البته در حباب اگرچه این حشو های ضربه زننده کم شده ولی هنوز هست. نوع دیگری از حشوهایی که در حباب زیاد با آن رو به رو هستیم حشوهایی هستند که اگرچه به انتقال معنای بیت ها ضربه نمی زند اما معنایی هم به بیت اضافه نمی کنند... به ذکر دو مثال بسنده می کنم:
تو ظاهرش تو دوستی: «تو» با توجه به حضور قرینه حشو است
نه امشب که هر شب که حالم خرابه: «که» ی دوم حشو است
• ضعف تألیف یکی دیگر از ایرادات یگانه است که هیچ دلیلی نمی تواند داشته باشد جز عدم سختگیری. بارها دیده شده که حتی در برخی از محبوب ترین آثار یگانه (از نظر موسیقی) برخی بیت ها به قدری تأویل پذیر هستند که فقط خود یگانه دقیقا می فهمد چه می خواسته بگوید. بیت هایی که واقعاً مصداق «المعنا فی بطن شاعر» هستند! به ذکر چند نمونه ی معروف در کارنامه ی یگانه بسنده می کنم:
آلبوم نفس های بی هدف قطعه ی «گناهی ندارم»:
" برای دل من واسه جسم خسته م / منی که غرورُ تو چشمات شکستم"
خُب، برای دل من چی؟ برای دل من خوب است؟ بد است؟ اگر بخواهیم بیت بعدی را هم در نظر بگیریم، باز هم ضعف تألیف پوشیده نمی شود. در واقع اگر از جمله های ربطی و عطفی صرف نظر کنیم، اصل جمله این می شود: برای دل من قسمت اینه که چشمای کورم به راهت بشینه... اما این معنای در بطن شاعر کجا و آن چه شعر منتقل می کند کجا.
آلبوم رگ خواب / قطعه ی «سکوت»:
" نمی خوام مثل گذشته که رفتی / دوباره آخر قصه همین شه "
همین چی؟ همین کی؟ قرینه ی همین کجاست؟ کیست؟ چیست؟
• مشکل بعدی، ترکیب های محدود کننده است. در نقدی که بر «رگ خواب» نوشتم هم توضیح دادم که مخاطب موسیقی، مخاطب عام با طیف احساسات متنوع است و ترانه باید از شر ترکیباتی که مانع از همذات پنداری مخاطب می شود راحت باشد. در آلبوم حباب باز هم چنین تعابیری را می بینیم.
قطعه ی «بخند»: این عشق یک طرفه من رو کشونده تو خیابونا...
شما تصور کنید ترکیب عشق یک طرفه از این قطعه حذف می شد، چه طیف وسیعی از مردم می توانستند با حس جاری در این ترانه ارتباط برقرار کنند. هر کس به هر دلیلی تجربه ی گریه ی زیر باران را داشت، تحت تاثیر این ترانه قرار می گرفت. ولی وقتی ترکیب «عشق یک طرفه» وارد ترانه می شود، بخش عظیمی از مخاطبان ریزش می کنند و فقط کسانی می مانند که به خاطر تجربه ی «عشق یک طرفه» زیر باران گریه کرده اند!!
• ایرادات فرمی هم از جمله مشکلاتی است که همیشه یگانه به آن ها تن داده و متأسفانه هنوز بعد از این همه سال تجربه ی ترانه سرایی، می بینیم در ترجیع بند قطعه ی حباب قافیه رها شده است. «حباب» را شاهکار کارنامه ی ترانه سرایی یگانه می دانم. این ترانه ی فوق العاده بدون رقیب بهترین ترانه ایست که از یگانه سر زده. متعجبم که چطور و به چه بهایی محسن یگانه حاضر شده این شعر قوی را به ایراد قافیه آلوده کند. گاهی در یک قطعه یک بیت با ایراد قافیه آنقدر زیباست و آنقدر از بدنه ی اصلی ترانه فراتر است که از ایراد قافیه می توان چشم پوشی کرد. اما درد اینجاست که در ترانه ی حباب همه ی بیت ها عالی هستند و دقیقاً بیتی که ایراد قافیه دارد بسیار ضعیف است! در این ترجیع بند تغییر فضا و تغییر جهان بینی ناگهانی همراه شده با ایراد قافیه. واقعاً چرا؟

نظر شخصی بنده (یگاه فلاحی) در مورد این نقد اینه که واقع ایرد هی بنی اسرائیلی گرفتن !

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: